Kitap: Victorian Britain (Kirim Savasi)

Dun Paul Allitt'in kitabindan Cin ile ilgili bolumu aktarmistimden. Bugun Krim savasi ile ilgili kismi aktarmadan once wikipedia yardimiyla biraz hafizamizi bilgilerimizi hatirlayalim...

SAVAS ONCESI DEVLETLERIN KONUMU...
Ingiltere 1850'lerde hala altini cagini yasarken, Rusya agresif bir sekilde buyumekte ve hem Guney Asya'da Ingiliz Imparatorlugunun incisi konumundaki Hindistan'i tehdit etmekte hem de o gunlerde 'Avrupa'nin hasta adami' olarak adlandirilan ve uzun bir zamandir gucu azalmakta olan Osmanli Imparatorlugunu tehdit etmektedir.

Bu ikinci tehdit Ingiltere ve Fransa gibi diger Avrupa guclerini yakindan ilgilendirmektedir; cunku Rusya'nin Osmanli'yi gecerek Akdeniz'e inmesi, uzak doguya acilan kapilara hakim olmasi ya da buralardaki diger egemen guclere direkt baski yapabilecegi stratejik bir konuma gecmesi anlamina gelmektedir.

Imparatorluklar tanim itibari ile cok milletli ve genellikle cok dinli yapilar. Osmanlinin icinde de muslumanlarin yani sira, hem Fransa'nin hamisi oldugu katolikler hem de Rusya'nin hamisi oldugu Ortodokslar vardir ve her iki devlet bu dini gruplari bahane ederek Osmanlinin ic islerine mudahalelerde bulunmakta, cesitli isteklerde bulunmaktadirlar. Ornegin her iki dini grup, Osmanli'nin egemenligindeki Kudus, Bethlehem gibi Hristiyan dunyasi icin onemli yerlerde hak iddia etmektedir.

SAVASA DOGRU...
1852'ye vardigimizda bu iki cikar grubunun istekleri celismeye baslar. 1. Sultan Abdulmecid, Fransa tarafinin isteklerini kabul eder. Bunun uzerine Car ordulari bugunku Moldovya ve Romanya topraklarina dogru hareket eder. Bunun uzerine Fransa ve Ingiltere donanmalari Canakkale'ye yonelir. Once masaya oturulup, diplomatik bir cozum aranir ancak Sultan Abdulmecid digerlerinin kabul ettigi anlasmayi kabul etmez ve savas baslar...

SAVAS
Maalesef 30 Ekim 1853'de Sinopta, daha sonra 1877 Plevne mudafaasi ile tarihe adini yazdiran Osman Pasa'nin onderlik ettigi bir geminin de bulundugu Osmanli firkateynleri Rus savas gemileri tarafindan imha edilir. Wikipedia'ya gore, Ingilizler, daha guclu Osmanli gemilerinin gonderilmesini engellerler; cunku Ruslar zayif firkateyleri yok edince, kendilerine savas icin hakli bir sebep (casus belli) cikmasini arzularlar. Nitekim 1854'de Fransa ve Ingiltere 7bin Osmanli askerinin yanina 25er bin asker gondererek Osmanli'ya destek olurlar.

Neyse, olayin kitapta gecen Ingiltere tarafindan bahsedeyim. Ingiltere, 1815'deki Napolyon savaslarindan sonra ilk defa bir Avrupa kuvveti ile savasacaktir ve buna pek te hazir degildir. Savas esnasinda pek cok rutbeli asker oldugu icin, iyi olan ve sag kalmayi basaran askerler hizli bir sekilde yukselebilmektedir ancak aradan jenerasyon gecmistir ve ordunun basindakiler yaslanmistir...

Ingiliz asilzadeleri icin ticaret yapmak 'calismak' anlamina geldigi icin pek makbul degildir ama Ingiltere ordusunda olmak tercih edilen bir seydir. Ancak, para ile rutbe satin almak mumkundur. Ayrica, pek cok rutbe sahibi asker, oralara hak ettikleri icin degil asil olduklari icin gelmislerdir. Durum oyle ilginctir ki mesela bir albay, askerlerinin kiyafetlerini, renklerini degistirme yetkisine sahiptir ve bu asilzadeler oldukca burnu havada, dedigim dedik tipler olduklarindan Ingilizler savasa geldiginde ordulari rengarenk uniformalarla doludur.

Komuta kademesindekilerin cok yasli oldugundan bahsetmistim, kitapta bahsedilen komik bir ornekten bahsedeyim. 65 yaslarindaki komutanlardan biri 1815'de Fransizlara karsi savasmis ve Kirim savasinda Fransizlarla ayni saflarda olmalarina ragmen dusmandan bahsederken hala 'Fransizlar' diye konusuyormus. Hatta bazen cadirindan cikip hizla kosusturan Fransiz askerlerini gorunce, dusmanin karargahi ele gecirdigini sanip panikliyor, zar zor sakinlestiriyormus :)

Yine savasin icinden bir anektod... Tabii 50bin kisi soz konusu olunca, bayagi bir alana dagiliyorlar. Komutanlar bir tepeden savasi izliyorlar. Bir ara Ingiliz Komutani (Lord Raglan) Ruslarin bir topcu birligini ele gecirdigini gorup yanindaki Lord Lugan'a "hafif birliklerin basindaki Lord Cardigan'a git ve bu toplari yeniden ele gecirmesi soyle" der.

Bu Lord Cardigan, 57 yasinda, acaip kotu sohretli, capkin mi capkin (hatta bunun Kralice'nin de icinde bulundugu bir grup ile bir resmi yapilmis ancak Kralice bunun capkinligini ogrenince ne olur ne olmaz diye kendini resimden sildirmis), parayla oldugu mevkiye gelmis ve Ingiliz tarihinde ozellikle "charge of the light brigades" (hafif kuvvetlerin taarruzu) seklinde gecen bu olayla aniliyor. Savasa da kendi ozel yati ile gelmis. Aksam olunca yatina cekiliyormus.

Neyse, Lord Lugan mesaji iletirken toplari degil 'silahlari' gibi bir laf kullaniyor. Lord Cardigan vadide ve top filan gormesi mumkun degil zaten. Hangi silahlari diye soruyor? Bakiyor ilerde bir Rus bataryasi var. Lord Lugan'da "orda orda" diye o yonu isaret ediyor.

Simdi bu noktada kitap diyor ki, 'zaten zuppe bir tipti, sorgulamadi! Ama wikipedia'ya gore, 'olur ama vadinin iki tarafinda Ruslar var' diye askerlerinin onunde suphesini bildiriyor. Ardindan da emre uyup 674 kisi ile birlikte 1 km uzaktaki Rus birliklerine saldiriyorlar.

Bizim Lord Cardigan, en onde atiyla kostur kostur gidiyor, sonra bir arkasina bakiyor ki askerleri arkada kalmis. Zaten hem karsidan hem vadinin iki yanindan kursun yagiyor. Bu sefer geri donuyor. 130 kisi capraz ates altinda oluyor. Sonra bataryayi ele geciriyorlar ama hemen ardindan buyuk bir Rus birligi oraya hareket ediyor ve savunmalarinin mumkun olmadigini farkedip yine capraz ates altinda geri cekiliyorlar. Geri donebilenlerin pek cogu agir yaralidir ve buyuk kismi olur. Tepeden olayi izleyen Fransiz komutani durumun garipligi karsisinda "It's magnificent but it is not war" demis.

Cok meshur bir de siir yazilmis bu konuda:

"Forward, the Light Brigade!"
Was there a man dismay'd?
Not tho' the soldier knew
Someone had blunder'd:
Their's not to make reply,
Their's not to reason why,
Their's but to do and die:
Into the valley of Death
Rode the six hundred.

Tamamini surdan okuyabilirsiniz...

Son olarak Ingiltere'de bir suveter turune (aslinda bizdeki hirka) Cardigan adi verilmis bu Lord Cardigan'dan dolayi.

SAVASIN ILKLERI
Velhasil savasta bir suru ilkler yasanmis. 300 kusur fotograf cekilmis ve fotograflanan ilk savas olarak tarihe gecmis.

Yine ilk defa gazeteciler yerinde savasi takip edip haberlerini gecmisler. Telgraf sayesinde oldukca hizli haber alinabiliyormus savastan. Gazeteciler, Oyleki bazi komutanlar saha raporlarindan once gazeteden okuyormuslar bazen haberleri.

Haberler o donemde henuz sansurlenmedigi icin mesela yukarida anlattigim olaylar, yasanmalarindan hemen bir gun sonra gazetedelerde yayinlanmis. Yazilarin birinde olaylara bir 'blunder' ('gaf') sebep oldu denmis. O siiri yazan bir baska Lord, Tennyson Alfred'in aklinda kalmis bu laf ve siiri onun etrafinda yazmis.

Yine en azindan Ingiltere icin bir ilk, buyuk capli olmamakla birlikte savas karsiti gosteriler olmus.

Kendisi oldukca varlikli olan Florence Nightingale, bu savasta o donemde oldukca degersiz gorulen hemsirelik meslegine saygin bir yere getirmis. Victoria Ingilteresi'nde calismamak bir erdem ve kadinlarin isi varliklarina uygun koca bulmak iken Florence Nightingale evlenmek yerine kendini sectigi meslegine atamis...

Kralice Viktoria, basari gosteren askerlere verilmek uzere bir nisan hazirlatmis ("Victorian Cross"). Victorian Cross halen Ingiliz ordusundaki en ust odul imis. O doneme kadar sadece rutbeli askerler, yani asilzadelere odul verilirken, bu savastan sonrasinda erlerde odullendirilmis.

Savas sonrasinda baslanarak 15-20 yillik bir surecten sonra, asilzadelerin parayla rutbe sahibi olmasi olanagi tamamen kaldirilmis.